Temel Linüx Komutları

Linüx temel komutları Nedir ve Neden Önemlidir?

Linux, açık kaynak kodlu (open source) bir işletim sistemidir. CentOS, Red Hat, Debian, Ubuntu, Linux Mint gibi farklı dağıtımları (distribution) mevcuttur. Linux komut satırı, bilgisayarınızın metin tabanlı arayüzüdür ve genellikle shell, terminal veya konsol olarak adlandırılır.

Linux komut satırının avantajları:

• Grafiksel arayüzden çok daha hızlı işlem yapabilme
• Otomatikleştirilebilir script’ler yazabilme
• Uzaktan sunucu yönetimi için ideal
• Sistem kaynaklarını daha verimli kullanma

Linux’ta her şey terminal üzerinden yönetilebilir. Aşağıda Linüx temel komutları  kategorilere ayırdık.

Paket Yönetimi

sudo apt update – Paket listelerini günceller

sudo apt upgrade – Sistemı günceller

sudo apt install [paket] – Paket kurar

sudo apt remove [paket] – Paket kaldırır

apt search [paket] – Paket arar

apt list --installed – Kurulu paketleri listeler

Systemd Komutları

systemctl start [servis] – Servisi başlatır

systemctl stop [servis] – Servisi durdurur

systemctl restart [servis] – Servisi yeniden başlatır

systemctl enable [servis] – Servisi otomatik başlatır

systemctl status [servis] – Servis durumunu gösterir

systemctl list-units – Tüm servisleri listeler

Navigasyon Komutları

pwd – Mevcut dizini gösterir (Print Working Directory)

cd [dizin] – Belirtilen dizine geçer

cd .. – Bir üst dizine çıkar

cd ~ – Ana dizine (home) gider

cd - – Önceki dizine döner

Listeleme Komutları

ls – Mevcut dizindeki dosyaları listeler

ls -l – Detaylı liste (uzun format)

ls -la – Gizli dosyalar dahil detaylı liste

ls -lh – Dosya boyutlarını okunabilir formatta gösterir

tree – Dizin yapısını ağaç görünümünde gösterir

Dosya İşlemleri

touch [dosya] – Yeni dosya oluşturur veya zaman damgasını günceller

cp [kaynak] [hedef] – Dosya kopyalar

cp -r [kaynak] [hedef] – Dizini recursively kopyalar

mv [eski] [yeni] – Dosyayı taşır veya yeniden adlandırır

rm [dosya] – Dosyayı siler

rm -r [dizin] – Dizini recursively siler

rm -rf [dizin] – Zorla ve recursively siler (dikkatli kullanın!)

Dizin İşlemleri

mkdir [dizin] – Yeni dizin oluşturur

mkdir -p [yol/dizin] – İç içe dizinler oluşturur

rmdir [dizin] – Boş dizini siler

Dosya İçerik İşlemleri

Dosya Görüntüleme

cat [dosya] – Dosya içeriğini gösterir

less [dosya] – Dosyayı sayfa sayfa gösterir

more [dosya] – Dosyayı sayfa sayfa gösterir (eski)

head [dosya] – İlk 10 satırı gösterir

head -n 20 [dosya] – İlk 20 satırı gösterir

tail [dosya] – Son 10 satırı gösterir

tail -f [dosya] – Dosyayı canlı takip eder

Dosya Düzenleme

nano [dosya] – Nano editör ile dosyayı açar

vim [dosya] – Vim editör ile dosyayı açar

gedit [dosya] – Grafik editör ile dosyayı açar

Arama İşlemleri

grep [kelime] [dosya] – Dosyada kelime arar

grep -i [kelime] [dosya] – Büyük/küçük harf duyarsız arama

grep -r [kelime] [dizin] – Dizinde recursive arama

find [dizin] -name [dosya] – Dosya adına göre arama

find [dizin] -type f -name "*.txt" – Belirli uzantılı dosyalar

locate [dosya] – Dosya hızlı arama (updatedb gerekli)

Sistem Bilgileri

Sistem Durumu

ps – Çalışan süreçleri gösterir

ps aux – Tüm süreçleri detaylı gösterir

top – Canlı süreç izleme

htop – Gelişmiş süreç izleme (kurulum gerekebilir)

uptime – Sistem çalışma süresi

whoami – Mevcut kullanıcıyı gösterir

id – Kullanıcı ve grup ID’lerini gösterir

Sistem Kaynakları

free -h – RAM kullanımını gösterir

df -h – Disk kullanımını gösterir

du -h [dizin] – Dizin boyutunu gösterir

lscpu – CPU bilgilerini gösterir

lsblk – Disk bölümlerini gösterir

lsusb – USB cihazları listeler

lspci – PCI cihazları listeler

Ağ Komutları

ping [adres] – Ağ bağlantısını test eder

wget [url] – İnternetten dosya indirir

curl [url] – HTTP istekleri gönderir

netstat -tuln – Açık portları gösterir

ss -tuln – Modern netstat alternatifi

ifconfig – Ağ arayüzlerini gösterir

ip addr show – Modern ifconfig alternatifi

İzin İşlemleri

chmod 755 [dosya] – Dosya izinlerini değiştirir

chmod +x [dosya] – Çalıştırma izni verir

chmod -w [dosya] – Yazma izni kaldırır

chown [kullanıcı]:[grup] [dosya] – Sahiplik değiştirir

chgrp [grup] [dosya] – Grup sahipliği değiştirir

İzin Formatları

r (4) – Okuma izni

w (2) – Yazma izni

x (1) – Çalıştırma izni

Tar İşlemleri

tar -cvf arsiv.tar [dosyalar] – Tar arşivi oluşturur

tar -xvf arsiv.tar – Tar arşivini açar

tar -czvf arsiv.tar.gz [dosyalar] – Gzip ile sıkıştırılmış tar

tar -xzvf arsiv.tar.gz – Gzip tar arşivini açar

Diğer Sıkıştırma

zip -r arsiv.zip [dizin] – ZIP arşivi oluşturur

unzip arsiv.zip – ZIP arşivini açar

gzip [dosya] – Dosyayı gzip ile sıkıştırır

gunzip [dosya.gz] – Gzip dosyasını açar

Süreç Kontrol

kill [PID] – Süreç sonlandırır

killall [süreç_adı] – İsimle süreç sonlandırır

jobs – Arka plan işlerini gösterir

bg – İşi arka plana alır

fg – İşi ön plana alır

nohup [komut] & – Oturumdan bağımsız çalıştırır

Kullanıcı İşlemleri

su [kullanıcı] – Kullanıcı değiştirme

sudo [komut] – Root yetkisi ile çalıştırma

passwd – Şifre değiştirme

who – Giriş yapmış kullanıcılar

w – Kullanıcı aktiviteleri

CentOS/RHEL (YUM/DNF)

sudo yum update – Sistem günceller

sudo yum install [paket] – Paket kurar

sudo yum remove [paket] – Paket kaldırır

yum search [paket] – Paket arar

Metin Komutları

wc -l [dosya] – Satır sayısını gösterir

sort [dosya] – Dosya içeriğini sıralar

uniq [dosya] – Tekrar eden satırları kaldırır

cut -d',' -f1 [dosya] – CSV’den sütun çıkarır

awk '{print $1}' [dosya] – İlk sütunu yazdırır

sed 's/eski/yeni/g' [dosya] – Metin değiştirir

Klavye Kısayolları

Ctrl + C – Çalışan komutu sonlandırır

Ctrl + Z – Süreci arka plana alır

Ctrl + L – Terminali temizler

Ctrl + R – Komut geçmişinde arama

Tab – Otomatik tamamlama

!! – Son komutu tekrar çalıştırır

Log Dosyaları

journalctl – Systemd logları gösterir

dmesg – Kernel mesajlarını gösterir

tail -f /var/log/syslog – Sistem loglarını takip eder

Performans İzleme

iostat – I/O istatistiklerini gösterir

vmstat – Sanal bellek istatistikleri

sar – Sistem aktivite raporu

Güvenlik Komutları

ufw status – Firewall durumu

last – Son girişleri gösterir

history – Komut geçmişini gösterir